Bystander blijkt wel degelijk in actie te komen bij ruzie op straat

Al vijftig jaar veronderstellen psychologen dat er zoiets is als het bystander effect: bij noodsituaties kijkt de massa toe zonder iets te doen. Hoe meer omstanders, des te anoniemer we ons voelen en des te kleiner de kans dat er iemand ingrijpt. ‘Maar dat is helemaal niet wat wij zien’, zegt cultureel antropoloog Marie Rosenkrantz Lindegaard, die een groot internationaal onderzoek leidde naar het onderwerp. ‘Integendeel, we zien voortdurend voorbijgangers in actie komen en ingrijpen. Een behoorlijk radicale ontdekking en volledig anders dan de theorie voorspelt.’

Hoe meer voorbijgangers, des te groter de kans op ingrijpen

Lindegaard en haar team bestudeerden in totaal 219 met veiligheidscamera’s gefilmde opstootjes. Haast in alle gevallen kwamen voorbijgangers tussenbeide om de boel te kalmeren. Ze trokken vechtersbazen uit elkaar, gingen tussen ruziezoekers in staan of probeerden de onruststokers te laten doorlopen. En hoe meer voorbijgangers, des te groter de kans op ingrijpen – juist bij grote menigtes is er altijd wel iemand die ingrijpt. Alleen bij ruzies tussen stelletjes en een enkel geval waarbij een dief in elkaar werd geslagen grepen omstanders laat of niet in. ‘Kennelijk ervaart men dat als een onderonsje waar men niet tussen hoeft te komen’, zegt Lindegaard. Ook bij opstootjes tussen vrouwen komt de menigte later in actie. ‘Misschien zien we die als minder gevaarlijk.’ De uitkomsten van het onderzoek hebben zeker gevolgen voor de praktijk: ‘Als het perspectief verschuift van de afwezigheid van hulp naar de bijna alomtegenwoordigheid ervan, kunnen we de vraag ‘waarom helpt er niemand?’ achter ons laten en een nieuwe onderzoeksvraag stellen: ‘wat maakt een interventie succesvol?’’

Studie lijkt erop te wijzen dat ingrijpen bij straatruzie een universeel verschijnsel is

Deze studie is de eerste grootschalige test van het bystander effect in het echte leven. Tot dusver onderzocht men dit effect vooral in het lab, door proefpersonen te vragen hoe ze in een bepaalde situatie zouden reageren. Ook bijzonder is dat de waarnemingen uit drie verschillende landen komen, waaronder het gewelddadige Zuid-Afrika waar ingrijpen in een straatruzie niet zonder gevaar is. ‘Dat lijkt erop te wijzen dat dit een universeel verschijnsel is’, zegt Lindegaard. ‘Ik zou het niet meteen altruïsme noemen, maar blijkbaar zijn we bereid risico te nemen om de morele orde te bewaren.’ Toch trekt de vredestichtende mens wel ergens de grens, blijkt uit vervolgonderzoek waaraan Lindegaard werkt: bij gewapende overvallen komen omstanders minder vaak tussenbeide.

Publicatiegegevens en verder lezen